Wat een voorrecht om deze nieuwe vertaling van teksten van Roemi te lezen en hun verkrijgbaarheid aan te kondigen! Zoveel wijsheid en troost, ingrijpende spirituele lessen, lafenis voor de ziel en uitnodiging tot het soms uiterst pijnlijke opgeven van zelf en ik – je kunt er in zwelgen maar ook mondjesmaat van genieten want hier is iemand aan het woord met een ongelofelijke zeggingskracht. Maar de lessen zijn niet alleen daarop gericht. Uiteindelijk gaat het om de praktijk, om het doen en niet minder het (los-)laten. Om het geleefde leven zelf – vanuit de steeds opnieuw en op nog meer manieren ontdekte waarheid, de Ene, de Liefde. De Geliefde die zo hard naar jou op zoek was en is. Die door jou spreekt, zoals door Roemi en mij en iedereen.
De inhoud? Als je de teksten van deze dichter leest, is het alsof je de adem van God voelt, om ook hier even in termen van de islam en van Joden- en christendom te spreken. Want wie Roemi leest, ontkomt er niet aan zich te verdiepen in de overigens onuitputtelijke betekenis van woorden als God, Schepper, Bestuurder, Wetgever, Profeet en dergelijke. Dan wordt de betekenis van de adem van God, en vooral het voelen ervan, ongetwijfeld ook duidelijker.
Laat ik wat de inhoud betreft hier alleen enkele regels citeren uit de voorwoorden van de beide boeken met de nieuwe vertaling die nu zijn verschenen. Uit het voorwoord van het eerste boek: “De Masnavî … . De inhoud beslaat het hele scala van het aardse leven, elke menselijke activiteit op religieus, cultureel, politiek, seksueel, huiselijk gebied, elke vorm van menselijk karakter van grof tot verfijnd, alsmede uitvoerige, specifieke details uit het rijk der natuur, de geschiedenis en de geografie. Het behelst ook de verticale dimensie van het leven – van dit aardse leven van begeerte, werk en materiële zaken tot de meest verheven niveaus van de metafysica en het kosmisch bewustzijn. Het is deze volledigheid die ons zozeer in verrukking brengt.”(Daglicht, 14)
Een van de boeiende aspecten van Roemi’s werk is inderdaad dat het de spirituele en de materiële werkelijkheid of ervaring in dezelfde termen beschrijft zodat je in beide gevallen met meer ogen en oren naar de werkelijkheid lijkt te kijken. Op het eerste gezicht zou dat een beetje ronkend of overdreven kunnen lijken – zoals verliefden vaker spreken. Maar het werkt uiteindelijk zo dat de gewone ervaringen in een bijzonder licht komen te staan. Dat werkt helend en troostend, en tegelijk verheffend en inspirerend. Bovendien gaat Roemi zoals in het citaat al blijkt, geen dagelijks onderwerp en geen psychologisch en maatschappelijk probleem uit de weg. Hij weet van de mindere kanten van onze levens, ook van de eindeloze lessen van het leven. En weet daar altijd zinnig en vaak ook met humor en wijsheid over te spreken. Om je eindeloos te laven. Hij vergelijkt de spirituele ervaring ook heel gewoon met bevrijding uit verslaving én met bedwelming, ten goede dan. Dat kun je alleen als je geworteld bent in de eenheid, ofwel shopt in de “winkel voor eenheid”, waarbij een voorwaarde voor laven natuurlijk is dat je eerst leeg en verder voldoende ontvankelijk bent. “In elke winkel is iets anders te koop – de Masnavî is de winkel voor spirituele armoede, mijn zoon. In de winkel van de schoenmaker vind je fijne lederwaren, het enige hout dat je daar ziet is de schoenleest; de stoffenwinkel heeft soepele zijde en donkerkleurige stof, het enige ijzer dat je daar ziet is de meetband. Onze Masnavî is de winkel voor eenheid. Als je daar iets ziet dan de ene God is dat een afgod.” (Juwelen, 14) (De ene God staat bij Roemi ook voor de opheffing van elke scheiding; en de wereld is in God inbegrepen. Zie het citaat hieronder van pp. 20-21 uit Juwelen. (BK))
Uit het schitterende voorwoord en dito inleiding van het tweede boek Juwelen (die ik beide wel in hun geheel zou willen citeren, omdat zij zo’n prachtige introductie vormen in de poëtische kracht en de spirituele betekenis van de teksten) ook nog een citaat: “Dit heelal is een uiting van liefde. (17) … Liefde wil zichzelf ontdekken. Dit is een beschrijving van wat er in het hele leven gebeurt. …Het hele doel, de hele zin van de schepping is dat we het geheim van de liefde ontdekken. ‘Je kent de waarde van elk stuk handelswaar, maar als je de waarde van je eigen ziel niet kent, is het allemaal dwaasheid. Je kent de sterren die geluk en ongeluk brengen, maar weet zelf niet of je pech hebt of boft. Dit, dit is de kern van alle wetenschap – dat je weet wie je bent als de dag van het oordeel aanbreekt. (Dat wil zeggen de dag waarop alles openbaar wordt, BK)’ [Masnavî III, 2653-2654] Liefde is zowel geheimenis als kennis. Bovendien is het een geheim dat tot ons over zichzelf gesproken heeft in de vorm van openbaringen die de loop en de aard van de menselijke geschiedenis hebben veranderd. Het leven en de leer van een Boedda, een Jezus, een Mohammed hebben onder meer miljarden mensen beïnvloed en getransformeerd omdat ze in wezen liefdesleren zijn. (Bravo, BK) Liefde is de meest vervullende en belangrijkste ervaring die een mens kan hebben, de hoogste van alle waarden. Liefde is nergens mee te vergelijken. Ze heeft haar eigen betekenis en criteria. (18) … De liefde is naar ons op zoek. We zijn hier – of we dat nu weten of niet – door Liefde gebracht. Liefde zet ons ertoe aan plannen te maken, relaties aan te gaan, de mogelijkheid te scheppen waarbij harten elkaar kunnen ontmoeten. Ze zet de pen op papier, ze legt het woord op de tong. Liefde heeft niet iets ten doel, ze is de oorzaak van alles. … Het spirituele leven vereist een ommekeer in ons gangbare, egoïstische denken en willen. We geloven dat wij op zoek zijn, maar wat als de Liefde zelf de zoeker is?” (19)
En ten slotte dit citaat: “Het idee dat we leven in een heelal van Liefde komt sommige mensen misschien sentimenteel en naïef voor. Waarom leven we dan in een wereld waarin zoveel onrechtvaardigheid heerst en waarin zoveel afgrijselijke dingen gebeuren? … Vaak zie je als je er middenin zit, de bedoeling [van het leven] niet. Dan kan het zijn dat je het vertrouwen in het leven verliest. Dan staat de ziel voor een uiterst belangrijke keuze. Laat je je door bepaalde ervaringen verbitteren of kom je door de pijn van het leven tot een diepere waarheid, helpt het je een band te leggen met een werkelijkheid die ruimte, tijd en zelfs het individuele zelf te boven gaat? … Het idee dat we leven in een heelal dat door Liefde is geschapen is volstrekt niet sentimenteel en naïef als je de pijn van het leven niet ontkent, maar die complexe werkelijkheid met al haar tegenstellingen omhelst. Het dringt tot je door dat je van het ene gevoel naar het andere gaat en leert door middel van tegenstelling en contrast.” (20-21)
De erg mooi vormgegeven boeken – de teksten komen prachtig uit op de mooie bladspiegels – bevatten lang niet het hele werk maar een bloemlezing. De vertaalde fragmenten zijn in Daglicht uit de boeken I en II en in Juwelen uit de boeken III tot en met VI van de Masnavî. Er ontstaat de laatste decennia en jaren steeds meer belangstelling voor goede vertalingen van de werken van Roemi en andere dichters en schrijvers die in moeilijk toegankelijke talen, zoals hier het Perzisch en het Arabisch, hebben geschreven. De komende jaren zullen ongetwijfeld – mogen we hopen – nog vele aanvullende vertalingen het licht zien, om te beginnen in de grote moderne talen. Dat in het Nederlands nu weer zo’n aansprekende nieuwe vertaling, zij het een gedeeltelijke, het licht ziet, is een grote aanwinst. In afwachting van wat er in de toekomst aan aanvulling van de vertalingen van Roemi bij komt, kunnen we op Internet volgen wat er in het buitenland verschijnt, in het Engels en Duits speciaal. Er is zelfs al een site die zich speciaal richt op nieuw verschijnende vertalingen (
Een erg waardevol onderdeel van beide boeken is het register. Ik noem enkele van de begrippen met de meeste treffers: geest, God, hart, kennis, lichaam, licht, liefde, profeet, vrienden, vuur, wereld, ziel (in Daglicht) en aarde, bestaan, dag, dood, geest, geliefde, genade, God, hart, kind, leven, lichaam, licht, liefde, mens, minnaar, moment, profeet, vorm, water, wereld, werkelijkheid, zee, ziel, zien, zoeken, zon (in Juwelen). En dit zijn dan nog maar de
allervaakst voorkomende woorden; en de juist maar een enkele maal voorkomende termen zijn (daarom, zou ik zeggen) ook heel bijzonder!
Gauw aanschaffen is het enige wat ik iedereen aanraadt. Laat je bedwelmen en op het spoor zetten waar Roemi je naar wijst. Want het gaat hem om jou en Wie je eigenlijk al bent. Wist je dat?!
Al vroeg ontdekte ik dat de spirituele dichter Roemi uit Turkije (geboren in het Perzisch sprekende Afghanistan maar met zijn vader, een geleerde imam, en diens gezin verhuisd naar de stad Konya) zo’n grote indruk wekte dat gedeelten van zijn werk in vrijwel alle moderne talen waren vertaald, en dat altijd wel een of andere – vaak kleine – uitgave ervan te vinden was. Twee van zulke uitgaven schafte ik enkele decennia geleden aan en las ik (zie elders, in mijn Literatuurlijst Islam voor beginners). En zij maakten ook op mij een grote indruk. Hoewel uitgaand van zijn islamitische context kun je zijn gedichten rustig ‘universeel’ noemen want niet alleen binnen die islamitische cultuur maar in elke cultuur zullen mensen van allerlei slag zich aangesproken voelen door zijn poëzie. Wie weet hoe groot de waarde is die aan de Koran en haar taal wordt toegekend in de islamitische wereld zal niet verbaasd zijn te horen dat het werk van Roemi wel ‘de Koran in het Perzisch’ wordt genoemd. De waarde van zijn dichtkunst wordt door zijn culturele achtergrond niet beperkt, eerder vergroot. Die achtergrond verschafte hem de middelen, maar zijn boodschap is waardevol voor alle mensen, van welk geloof of welke cultuur of welke sociale en spirituele of intellectuele positie en hoedanigheid dan ook. In die zin – en zeker nu er over de hele wereld weer een nieuwe golf van belangstelling voor de geschiedenis van de islam gevonden wordt – is het niet vreemd dat de Unesco het jaar 2007 tot Roemi-jaar bestempeld heeft.
Elders vind je – als vervolg van deze bespreking – meer over Liefde is de weg (Roemi’s kwatrijnen) en Waar twee oceanen samenkomen (over Roemi en zijn leraar Sjams)!
