G.J.D. Aalders, De grote vergissing: Kerk en staat in het begin van de vierde eeuw, Kampen (Kok) 1979, 161 pp.

Dit overzichtelijke, informatieve en prettig leesbare boek behandelt in wezen de sociale positie van de Jezusbewegingen en christelijke groeperingen in de eerste eeuwen en de overgang naar de staatskerk onder keizer Constantijn. Vooral door weergave van de belangrijkste gebeurtenissen en bronnen, ook van de eeuwen 1 tot 3.
Andere Nederlandse teksten op dit gebied zijn: G.J. Heering, DE ZONDEVAL VAN HET CHRISTENDOM: Een studie over christendom, staat en oorlog, Vijfde druk met een inleiding door Prof. Dr. J. de Graaf, ‘De voortgang van het denken over evangelie, oorlog en vredesdienst in de periode 1950-1980, Utrecht (Bijleveld) 1981; met name de hoofdstukken 1 en 2 voor de weergave van bronnen; en: L. de Blois / A.H. Bredero (red.), Kerk en Vrede in oudheid en middeleeuwen, Kampen 1980; zie met name het gedeelte over de oudheid voor belangrijk bronnenmateriaal, helder op een rijtje gezet.
Deze teksten vertonen alle ook af en toe de mening van de auteurs maar met het geboden materiaal en de nieuwste informatie over de ontwikkelingen van de genoemde bewegingen en groeperingen in die eeuwen moet de lezer zijn historische inzicht zelf kunnen vormen en zijn mening zelf in deze historische context kunnen bepalen. Een altijd belangrijk en actueel probleem.
Geen van deze boeken brengt inzake de behandelde groeperingen in de eerste eeuwen echter veel onderscheid aan in de samenhang tussen sociale positie, variatie in opvattingen en organisatiestructuur (met name van bijvoorbeeld ‘gnostisch’ en ‘katholiek’), waarvoor men meer recente publicaties dient te lezen, bijvoorbeeld van auteurs Gerd Theissen, sociologisch onderzoeker van de christenen van de eerste eeuwen, en Elaine Pagels, die de gnostiek als de besten kent.