Bewustzijn, ideeën en de vluchtigheid van de werkelijkheid: lees Bernardo Kastrup, quantumtechnoloog en filosoof

Kort geleden stuitte ik op de teksten van Bernardo Kastrup, nog maar jong en toch al goed thuis in de quantummechanica en de filosofie. Van het eerste weet ik niet veel maar hij is gepromoveerd in de informatica en de filosofie en werkte jarenlang bij de meest vooraanstaande Europese atoomonderzoeken, in dienst van CERN. Tevens is hij diep geïnteresseerd in het beeld dat wij er op na houden over de werkelijkheid, en kent veel filosofische teksten daarover, vooral Westerse maar ook Oosterse of daarop geïnspireerde. Zijn conclusie is dat de gedachte dat de werkelijkheid fundamenteel uit materie bestaat, niet klopt. Hij ziet meer samenhang als we uitgaan van het idee of bewustzijn als uitgangspunt. Daarover heeft hij sinds een tiental jaren een tiental boeken geschreven. Bovendien is hij kort geleden geleden ook gepromoveerd in de filosofie. Hij weet waarover hij het heeft en citeert voortdurend andere auteurs, vooral Westerse maar af en toe ook Oosterse of door het Oosten geïnspireerde auteurs. En wat belangrijk is: hij slaagt er bijna moeiteloos in om de zaken die hij bespreekt en beschrijft, tot op de kern te analyseren en zijn gedachten erover te illustreren aan de meest belangrijke bronnen die wij tot nu toe daarover kennen.
Sommigen die dit lezen, denken wellicht aan de tendens van schrijvers als Fritjof Capra die enkele decennia geleden al de verbinding maakten tussen Westerse natuurkunde en Oosterse wijsbegeerte. Dat is juist. Er zijn in dat spoor heel wat nieuwe onderzoeken gedaan die nieuwe vragen opwierpen zowel vanuit de natuurkunde als vanuit de filosofie, vanzelfsprekend inbegrepen de ontologie (hoe het zijn in elkaar zit) maar ook inclusief de metafysica (hoe ons bewustzijn, waarnemen, denken in elkaar zitten). Bernardo Kastrup heeft echter niet alleen die probleemstellingen tot zich genomen maar komt nu ook met uitleg over de vele verbanden die hij ziet en over hoe hij die in een samenhang meent te kunnen weergeven en voorstellen. En nog veel belangrijker: het gaat om zaken die alles te maken hebben met en betekenen voor hoe wij in het leven staan.
Het resultaat daarvan is voor mij verhelderend. Als iemand die geïnteresseerd is in “welke vraag of vragen kan ik of kunnen wij het beste stellen in een bepaalde situatie?” (de basisvraag van een filosoof, naar mijn besef) combineert Bernardo Kastrup in zijn teksten veel van de deelvragen en deelantwoorden die ik in mijn (echte inclusief denkende) leven ben tegengekomen.
En hij biedt mij perspectief en een context waarin de vragen die ik in mijn leven als belangrijk heb ervaren, aan de hand van de auteurs die ik ook las, van Plato tot Jung om er een paar te noemen, als een krachtige samenhang ook in onze Westerse en Oosterse context naar voren komen. Zover ik die heb geproefd.
Voor mensen die net als ik de verbinding tussen Westers en Oosters denken hebben verkend, voor hen die het verband tussen de materialistische en de idealistische visie op natuur- en geesteswetenschappen hebben gezocht (en weten hoe dat verband in de moderne tijd in het Westen vaak is verloren), en voor hen die een samenhangende visie op mythen, religies, wetenschap en werkelijkheid in praktische menselijke en onderzoekssituaties willen leren kennen, lijken zijn boeken mij qua filosofisch inzicht een goudmijn. Ook al moet ik de meeste nog lezen. Ik baseer mij tot nu toe op Brief Peeks beyond en More Than Allegory. Alleen al zijn uitleg van talloze verschijnselen en teksten zijn niet alleen fascinerend maar ook nog eens glashelder. En op zo’n breed terrein en met zo’n diepe invalshoek is dat wellicht uiterst waardevol.
En dan is deze schrijver nog maar drie decennia jong … Waarmee ik maar zeggen wil, dat levenservaring en inzicht elkaar niet per se altijd hoeven te bijten. Hoe zal zijn inzicht zich in de loop van zijn leven ontwikkelen? Bernardo, je bewijst op deze manier mij en ik neem aan velen een waardevolle dienst. We volgen je graag op je weg van de kern vinden en ons daarover mededelingen doen!
Persoonlijk gesproken moet ik toegeven dat ik vooral getroffen ben door de wijze waarop de auteur tegelijk laat zien dat wij over al het kenbare of vermoedbare niet anders kunnen denken en spreken en schrijven dan door voor datgene wat op ieder moment aan onze huidige horizon voorbijgaat, er achter ligt (met andere woorden: het transcendente), open te staan. Ons inzicht, ons kennen, ons denken, veronderstelt permanente openheid daarvoor, want ook behoefte daaraan. Niet alleen als psychische (religieuze of artistieke) behoefte, maar ook omdat wij niet anders kunnen denken en leven dan in volstrekte verandering en openheid daarvoor. Ook al verschansen wij ons in onze zelfgebouwde kastelen van ons ego, ons zelf, ons karakter, ons verleden enzovoort. Allemaal veranderlijke beperktheden in de oceaan van het ‘alomvattende’ bestaan. Een bestaan dat zich ons in beginsel altijd, maar door ons onszelf opsluiten in onze zelfbedachte ‘werelden’ alleen als we dat opsluiten en daarmee de opsluiting en onze gevangenis zelf verlaten, te ervaren geeft. Zich ten diepste gereed houdt om door ons direct ervaren te worden, direct: in de zin dat wij dan weten dat die ervaring ons wezenlijke fundament te kennen geeft, waar wij altijd toegang toe hebben, zolang wij niet verdwalen in verzinsels en bedenksels die daarvan losstaan. Want wij zijn geen machines met een computer erin, maar verbeeldingen, uitwerkingen, van beginselen (die dat zelf ook weer zijn) van vruchtbaarheid, geboorte, leven en sterven in eindeloze voortgang en concentratie. Stel ik mij voor. En als ik mijn zintuigen open, worden die mij van moment tot moment duidelijk gemaakt, als werkelijkheid die ook mij energie brengt, mij vrijmaakt voor mijn in vrijheid te verwezenlijken rol en weer meeneemt.