‘Geef nu aan alles de ruimte, ook aan pijn en leed’
Mindfulness Probeer juist in deze tijd elk gevoel te erkennen, raadt Wibo Koole, mede-directeur van het Centrum voor Mindfulness, aan. „Op het moment dat je emoties toelaat, vlakken ze sneller af.”
• Ykje Vriesinga
15 april 2020 om 14:18 (in de gedrukte krant 16 april; ik neem deze tekst over en geef er onderaan dit bericht een kleine reactie op)
De stappen tellen tijdens zijn dagelijkse wandeling door de buurt. Kijken naar de kleuren en de vormen van de gebouwen om hem heen. Genieten van de bloeiende magnolia die hij ziet vanaf zijn balkon in Amsterdam. Het zijn allemaal dingen die Wibo Koole (66) bewust doet om zijn aandacht terug te brengen naar het hier en nu.
Koole heeft het nodig, om zijn zorgen los te laten. Het gaat slecht met het Centrum voor Mindfulness (CVM) in Amsterdam, dat hij in 2011 hielp oprichten en waar hij mede-directeur van is. De tientallen cursussen die ze wekelijks gaven aan bedrijven en particulieren zijn stilgelegd vanwege de coronamaatregelen. De ruim veertig trainers van het centrum, veelal zelfstandigen, zitten „in hetzelfde zure schuitje als de vele zzp’ers in Nederland. Afhankelijk van steun.”
Koole weet een paar trainers aan het werk te houden met het geven van betaalde online lessen. „Maar hoe het met het centrum afloopt, dat weten we nog niet. We vallen buiten de regelingen van de overheid. We zijn geen cultuurinstelling, we zijn geen horeca. We overleggen nu met de eigenaar van onze trainingsruimte over uitstel van de huur.”
Juist op dit soort onrustige momenten is mindfulness zijn redding, zegt Koole, die eerder als leidinggevende werkte bij onder meer de Consumentenbond, Oxfam Novib en de Stichting Natuur en Milieu. Ook was hij voorzitter van de PvdA in Amsterdam. „Toen ik in 2005 besloot voor mezelf te beginnen dacht ik: heerlijk, weg uit dat drukke leven. Vrijheid. Maar de eerste drie maanden was ik doodmoe.”
TRAINER CENTRUM VOOR MINDFULNESS
Wibo Koole (1954) studeerde politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en volgde een managementopleiding aan de Wharton School van de University of Pennsylvania. Hij had leidinggevende functies bij onder andere de Consumentenbond, Oxfam Novib en de Stichting Natuur en Milieu.
Meer
In die tijd ontdekte hij mindfulness, wat je volgens Mindful Werken (2013), een van de boeken die Koole sindsdien schreef, kunt omschrijven als het versterken van je aandachtsspier: „Wat je traint, is om elke ervaring – dat kan zijn een fysieke sensatie, gevoel, gedachte of emotie – te erkennen.” Deze opmerkzaamheid schept de ruimte om vervolgens te besluiten hoe je wilt handelen. Iets wat volgens hem bij uitstek belangrijk is in coronatijd.
Veel mensen hebben bij mindfulness een zweverige associatie.
Wibo Koole: „Die reactie herken ik wel, ik had die vroeger zelf ook. Maar er is volop wetenschappelijk bewijs dat het aanscherpen van je aandacht allerlei gunstige effecten heeft voor je mentale fitheid. Beoefenaars van mindfulness ervaren minder stress. Ze laten zich minder meeslepen door emoties en gedachten. Ze kunnen zich beter concentreren. En daarvoor hoef je echt geen uren op een meditatiekussen te zitten.”
Wat adviseert u bijvoorbeeld?
„De basis van mindfulness is onder ogen te zien wat we ervaren. Deze tijd roept veel emoties op, vaak pijnlijke. We zijn gewend die weg te drukken. Probeer er toch ruimte voor te geven, hoe ongemakkelijk het ook voelt. Huil, vertel een goede vriend of vriendin hoe gefrustreerd of machteloos je je voelt, of schrijf het van je af. Emoties hebben een cyclus. Op het moment dat je ze toelaat, vlakken ze sneller af.”
En verder?
„Geniet bewust van mooie dingen. Wat dat betreft leven we in een goede tijd, met de lente om ons heen.”
Maar dat is toch veel te gemakkelijk gezegd? Iedere dag overlijden er mensen.
„Zeker, ook dat is de realiteit. Het uitgangspunt van mindfulness is dat je ruimte geeft aan alles, dus ook aan de pijn en het leed. Het gaat om de realiteit te zien zoals die is. Zonder naïef optimistisch te zijn, maar ook zonder onnodig verlamd te raken.”
Wat helpt u persoonlijk?
„Ik merk dat ik trots ben op wat wij als team bij het CVM toch voor elkaar krijgen. Zoals het feit dat er iedere avond om half acht zo’n 300 tot 400 mensen door heel Nederland meedoen met de gratis meditatiesessies die we organiseren. De trainers reflecteren tijdens de geleide meditaties op de vragen van deelnemers. Zoals, hoe houd ik vertrouwen in de toekomst? Hoe om te gaan met verdriet en rouw? Na afloop wordt de podcast van de sessie door nog eens een paar honderd mensen geluisterd. Ik vind het fascinerend hoeveel behoefte hier aan is.
„Verder is er natuurlijk van alles om te waarderen in een welvarend land als Nederland, ook al besef ik dat ook hier mensen in precaire omstandigheden leven. Maar we hebben gelukkig een goed werkend zorgsysteem, de supermarkten blijven bevoorraad, de overheid geeft steun. We hebben relatief sterke collectieve systemen. Dat kunnen inwoners van veel andere landen helaas niet zeggen.”
Tijden van crisis zijn vaak een katalysator voor ontwikkelingen die al langer speelden
Wibo Koole
De avond voor het telefonische interview belandt Koole zelf op de huisartsenpost. Hij kan al uren niet stilzitten door een intense pijn in zijn buik. Galkoliek. Hij heeft het vaker gehad en weet dat de huisarts een sterke pijnstiller kan geven om de pijn af te vlakken. Daarna is het wachten tot de aanval voorbijgaat. Hij twijfelt: moet hij de zorg belasten terwijl ze hun handen vol hebben aan de pandemie? Maar hij is akelig van de pijn.
Eenmaal op de huisartsenpost zag hij dat er maar één andere patiënt was. „Ik had het erover met de arts, die vertelde dat zij vaak rustige diensten heeft tegenwoordig. Komt dat nou doordat mensen bang zijn om corona op te lopen als ze naar de dokter gaan? Of omdat ze de zorg willen ontzien? Besluiten mensen eerder dat hun klachten wel even kunnen wachten?”
Het zal een combinatie van factoren zijn, denkt Koole, maar het valt hem op dat mensen geduldiger zijn geworden sinds de coronamaatregelen. „Het afgelopen decennium is ons sociale leven steeds verder versneld geraakt. Veel mensen leefden van festival naar feest naar vakantie. Voortgedreven door het idee van: ik moet plezier hebben, ik moet eropuit. Ik mag niks missen.”
Die onrust is toch direct terug als we alles weer mogen?
„Het is nog te vroeg om daar wat over te zeggen. Wel merk ik als mindfulnesstrainer in het bedrijfsleven dat een deel van de mensen zegt: ‘ook als deze crisis straks voorbij is wil ik minder gejaagd leven’. Ze waarderen de tijd met hun geliefden, de mogelijkheid om meer tot rust te komen.”
Maar dan komen straks weer de uitnodigingen voor feestjes. De goedkope vluchten.
„Zeker. De neiging is heel groot om dan weer mee te gaan in de spektakelmaatschappij. Heel eerlijk: ik voel die drang ook. Ik zou ook graag deze zomer weer op vakantie kunnen naar Italië.”
Hoe gaat een mens daar mindful mee om?
„Ook hier geldt: het begint met opmerkzaam zijn. Erken dat je de drang voelt. Vervolgens kun je kiezen: wil je mee in die neiging om wéér op stedentrip te gaan in het buitenland, of beslis je dat je meer oplaadt van een lange wandeling in een bos bij je in de buurt?”
Of van het volgen van een mindfulnesstraining?
„Haha, dat hoop ik natuurlijk. Maar even los van mijn eigen overtuigingen: tijden van crisis zijn vaak een katalysator voor ontwikkelingen die al langer speelden. En iets wat je de afgelopen jaren zag, is dat veel mensen meer rust wilden, minder stress, een betere kwaliteit van leven. Minder verontreiniging, een stevigere aanpak van klimaatverandering.”
Maar de economie moet ook blijven draaien. Die roep zal sterker worden nu we aan het begin staan van een wereldwijde recessie.
„Het is inderdaad afwachten in hoeverre landen en mensen in een primaire overlevingsstand terecht gaan komen. Maar een economie kan ook groeien zonder de schade aan het milieu en het klimaat die we voor deze crisis veroorzaakten. Juist daar mag van mij het gesprek nu over gaan.”
Spreekt hier de PvdA’er in u, of de mindfulnesstrainer?
„Beiden. Het interessante is dat uit onderzoek is gebleken dat het beoefenen van mindfulness helpt om de betrokkenheid bij de maatschappij te versterken.”
Hoe wordt dat verklaard?
„Mensen gaan scherper zien hoe hun emoties, stemmingen en gedachten zich afspelen. Ze krijgen vaak ook een scherper beeld over hoe ze in relatie staan tot andere mensen. En voor veel mensen resulteert dat in een gevoel van altruïsme, van mede-burger willen zijn. Het goede willen doen voor anderen.”
Maar juist nu zijn we sociaal van elkaar geïsoleerd.
„Dat maakt deze crisis inderdaad uitdagend. Maar dat we elkaar geen knuffel mogen geven, betekent niet dat je niet op gepaste afstand steun aan elkaar kunt geven.
„In mindfulness stellen we de vraag: ga je door op automatische piloot? Of sta je even stil en denk je na over je respons? Dit is het moment om met z’n allen scherper voor ogen te krijgen in wat voor wereld we straks willen leven. Nederland heeft fantastische internetverbindingen. Ga met elkaar brainstormen. Bijvoorbeeld over hoe we onze samenlevingen veerkrachtiger kunnen maken. Want ook deze crisis gaat voorbij, en ook een nieuwe crisis zal komen.”
Reactie: wat boeiend om dit waardevolle en belangrijke bericht te lezen. Ook de psychiater Damiaan Denys schreef een week of wat geleden al in dezelfde krant dat het belangrijk is niet krampachtig met de impact van het COVID-19 virus om te gaan; Thich Nhat Hanh had het (net als mijn broer Wibo hier) altijd over het omarmen van negatieve gevoelens en van de zaken die hen veroorzaken. Dan ‘integreer’ je hen om met de psycholoog Jung te spreken. Die impact is in politieke en economische zin nog niet te bevatten. En veel oude samenlevingsvormen (en onze doden) komen niet meer in dezelfde vorm terug. Wat ik ten aanzien van het begrip mindfulness belangrijk vind, is dat de herkomst ervan juist ook het erkennen van ‘emptiness’ ofwel leegheid inhoudt. Die leegheid of nietsheid betreft alle verschijnselen, niet alleen onze ‘mind’. Mindfulness veronderstelt dan de erkenning dat alles voorbij gaat. Inclusief mijn begrip of beleving ervan. Maar dat voorbijgaan biedt ook hoop op vernieuwing die even belangrijk is. Om met Johan Cruijff te spreken: “Elk nadeel heb z’n voordeel” (en omgekeerd natuurlijk). De impact van de “eenheid van de tegenstellingen” (of je die nu in Oosterse of in Westerse termen formuleert, of in welke dan ook) is eindeloos veelomvattend. Zo zei een oud-collega van mij wel dat het (toch of juist daarom?) belangrijk is precies te weten wat je met je woorden en begrippen bedoelt, en dat is ook waar: anders zouden we niet kunnen communiceren. Taal heeft enerzijds haar helderheid, anderzijds haar grenzen; en is zelf ook onderdeel van al die voorbijgaande steeds maar veranderende verschijnselen. “Geen leven zonder dood, en omgekeerd”: (geen koude vaststelling, maar) een gestamelde verwijzing naar de werkelijkheid die ons omvat, die wij ondergaan en beïnvloeden, en waarmee wij op alle mogelijke manieren verbonden zijn. Al veranderend. Mooi interview!
