De al bekende weg [dao] kan niet de alomvattende weg [dao] zijn (Daodejing 1, eerste zin)

Kernwoorden: Daodejing, deugd, doel van het blog, eenheid, energie, gesprek, Lao Zi, leren, leven, lezers, reacties, tao, verlichting, verwarring, weg, wijsheid

“De al bekende weg: onze vastgelegde kennis uit het verleden blijft altijd slechts een beeld van dat verleden. Als we niet ook open zijn voor wat nieuw is, missen we dat nieuwe door er aan voorbij te gaan.”

Toelichting: De “werkelijkheid”, inclusief “de wegen” daarin, is niet 100 % voorspelbaar op grond van onze kennis van het verleden. Openstaan voor wat nog niet bekend is, is onmisbaar naast het waarnemen van en reageren in de actuele situatie die allereerst dat nog niet bekende permanent onthult. Voortijdig reageren is even dwaas als menen dat de kennis van het verleden ons altijd precies de juiste handelwijze zal aanreiken. Het komt er dus op aan open te staan voor alles, ook dat wat we nog niet weten van de eindeloos diepe werkelijkheid waarvan we deel uitmaken.

“Voor wie tijd is als eeuwigheid en eeuwigheid als de tijd, die is bevrijd van alle strijd” (Jacob Böhme)
“Alleen een god kan ons redden*” (Martin Heidegger)
“… maar het mysterie blijft” (René Ransdorp)
“De zachte krachten zullen zeker winnen in ’t eind**” (Henriëtte Roland Holst)
“De weg volgen brengt evenwicht: terugkeer naar het oorspronkelijke***” (Lao Zi, Daodejing 60)

* Het citaat van Heidegger lees ik niet als oproep tot een bepaald kerkelijk geloof maar als een verzuchting van een diepe denker over de ernstige situatie waarin wij ons volgens hem bevinden (door techniek als rationeel beheersbaar te beschouwen terwijl wij het gevaar lopen van de tovernaarsleerling die de krachten die hij oproept niet voldoende kent). Wij kunnen ons wel afvragen wat wij kunnen doen om onze situatie diepgaand serieus te nemen, inclusief de werkelijkheden die buiten onze macht liggen. En als het antwoord daarop is dat wij deels onmachtig zijn, is daarmee ook onze uiterlijke verantwoordelijkheid relatief; uiteraard niet onze verantwoordelijkheid ten aanzien van het serieus nemen van onze bijzondere mogelijkheden als zelfbewuste mensen. Heidegger is daarover vermoedelijk pessimistischer dan de idealistische traditie van het neoplatonisme, Böhme, Hegel, Schopenhauer, Jung en Kastrup.

** Henriette Roland Holst stond krachtig voor het socialistisch ideaal, dat haars inziens niet de harde krachten zou doen overwinnen, maar de zachte. Hoewel ik haar betrokkenheid bij en visie op het socialisme niet uitgebreid ken, vermoed ik dat zij het idealistische erin voorstond, niet in de zin van onpraktisch maar wel in de zin van zonder machtsmisbruik via onevenwichtigheden. Dat ideaal van evenwicht ‘hoor’ ik in deze beroemde dichtregel van haar. Het past bij een gebruik van de eenheid van tegenstellingen door alle processen heen, die het socialisme van Marx via Hegel aan Jacob Böhme ontleende. (Zie onder: over ‘Eenvoud en diepgang in en voorbij alle tegenstellingen’ over het denken van Böhme en de historische en culturele parallellen ervan.) Nu in onze tijd het negentiende- en twintigste-eeuwse socialisme verbleekt zijn door de opkomst van het neo-kapitalistische neoliberalisme in het Westen en het staatscommunisme in het Oosten, is het van belang de oorspronkelijke inspiratie van het socialisme te herwaarderen. Mijn voorkeur daarbij is het duidelijk afstand nemen van het ook door veel socialisten overgenomen “automatisme” (resp. het nog sterkere “automatisch” als onfeilbaar beschouwen van) van de moderne wetenschappelijke methode (in filosofie en wetenschap sinds Descartes) en herwaarderen van het omvatten van alle tegenstellingen en hun dialectiek, zoals bij onder meer Böhme in het Westen en Lao Zi in het Oosten, inclusief de gevoeligheid voor wat taal in dit opzicht betekent, want: wel én niet kan …

Waarmee ik niet beweer dat ‘zacht’ socialisme de hardheid in de werkelijkheid ontkent, integendeel. Misschien verdedigde ook Roland Holst de methodische ‘waarheid’ van het socialisme als onderbouwing van haar streven. Maar dat het in de harde krachten om de zachte dient te gaan (en andersom!) lijkt mij duidelijk, op straffe van de zinloosheid die haar dichtregel anders zou treffen. De vraag is voor mij in ieder geval (en ik neem aan voor velen) hoe te leven in een wereld van tegenstellingen in permanente verandering, en die vraag niet bij voorbaat te beantwoorden met dood(slag) door geweld. Een niet minder (of zelfs meer) fundamentele vraag zou kunnen zijn of onthouden van eigen geweld niet altijd beter is dan voorkomen van erger geweld dan wat we zien gebeuren of gaan gebeuren. Die vraag houdt in dat we zelfs met ons beperkte zicht op onze huidige omgeving toch graag erger willen voorkomen; uiteraard zonder anderen in hun vrijheid meer te belemmeren dan daartoe nodig is. En nog meer dat we ons ons beperkte zicht realiseren, niet alleen in de taal die we gebruiken om dat zicht weer te geven, maar ook beseffend dat ons hele bestaan als individuen en delen van de grotere werkelijkheid (die we kunnen beseffen zonder haar volledig dat wil zeggen in alle details van buiten en van binnen te kennen), een belangrijker want fundamenteler aspect van ons bestaan is dan onze gedragingen om ons persoonlijke bewustzijn en dat van de levende wezens om ons heen te respecteren en te verzorgen, van opkomst tot bloei tot ondergang. Of dat laatste aspect (respect en zorg voor ons en alle levende wezens) misschien even zeer als het eerste (ons ontvangen en gegroeide individuele bestaan te midden van alle andere en de grotere werkelijkheid). In dat geval: beseffen dat we tijdelijke bewustzijnsvormen zijn binnen een veel groter geheel, waarbij dat bewustzijn zich mag verliezen om in het grotere geheel te dienen en op te gaan. Want het grotere geheel is ook bewustzijn, zij het niet zo individueel als dat van sommige van zijn delen. (Voor m lees ook m/v.) Hoeveel harde confrontatie is niet te vermijden en te vervangen door vruchtbare ontmoeting? Is dat ‘offer’ verlies of winst? Wie het ervaart, zal het weten.

***Hoofdstuk 78 van Lao Zi, Daodejing (Verder naar onder**** staan ook de kernachtige teksten van hoofdstukken 59 tot en met 64.)

Niets in de hele wereld is zachter en zwakker dan water.
Tegelijk kan niets beter het harde en sterke aanvallen
Doordat niets zijn plaats kan innemen.
Dat het zwakke het sterke
En het zachte het harde overwint:
Niemand in de hele wereld is er die dat niet weet
Maar ook is er niemand die dat in praktijk brengt.
Daarom zegt de wijze mens:
Juist degene die het vuil
van het land op zich neemt,
Kan ‘heer van de hele natie’ genoemd worden
En juist wie de tegenspoed van het land op zich neemt,
Kan koning van de hele wereld genoemd worden.
Ware woorden lijken tegenstrijdig.

Hs 78 werd geplaatst op 18 maart 2021. De teksten van de hoofdstukken 16 tot en met 76 van de Daodejing  publiceerde ik samen met mijn neef Boudewijn (DenJzn) † als kop van deze pagina, de laatste in oktober 2020. Mijn voortzetting vanaf hoofdstuk 77 vanaf februari 2021 is mee geïnspireerd door zijn warme, ook inhoudelijke betrokkenheid die ik ongaarne mis. [ Voor mijn bericht over het overlijden van Boudewijn zie in de kolom links ].

Wie teksten van meer hoofdstukken wil weten, of erop wil reageren, vindt die met korte toelichtingen in het aparte blogitem “DAOÏSME: inleiding & DAODEJING: lopende samenvatting en commentaar & LEZERSREACTIES” met verwijzing naar enkele Nederlandse inleidingen in de Dao De Jing en het daoïsme, naar vertalingen en literatuur, en over de context van zijn ontwerp. [ Bij een vraag of opmerking s.v.p. het tekstgedeelte (en hoofdstuk) noemen waarop je reactie betrekking heeft. ]

Over dit blog: ACHTERGROND, DOEL en REACTIES

ACHTERGROND

Als kind in Walcheren na WO II groeide ik op in een wereld waarin vooral de calvinistische naast andere varianten van de westers-christelijke tradities het leven bepaalde, althans in de zin dat het officieel als (onbewuste?) norm gehanteerd werd. Dat hanteren was sterk dogmatisch gekleurd, want verbonden met maatschappelijke en culturele dominantie en zekerheid, hoewel erkend werd dat er meerdere opvattingen en culturen bestonden. Die werden echter gezien als even dogmatische ‘zuilen’. De culturele sfeer werd sterk bepaald door wat toen de wederopbouw heette, na de zware rampen van WO II (met voor Walcheren de inundatie van 1944 tot 1946) en de Watersnoodramp van 1953. Solidariteit om nog enigszins leefbaar te leven stond eenvoudig voorop; de rijkdom van dit moment (tot de pandemie die in 2020 begon) was toen in het geheel niet voorstelbaar.

Het mijns inziens zwakste punt van deze calvinistische benadering was naar mijn overtuiging de opvatting dat ook de geestelijke wereld rationeel te bevatten zou zijn, althans zover er richtlijnen voor het aardse leven aan te ontlenen zijn. Mijn ontdekkingen in de loop van mijn leven (zij het dat ook ik mijn ratio lang als voornaamste instrument van mijn menszijn heb gehanteerd, ik geef het hierbij eerlijk toe) komen er op neer dat het ‘kennen’ van de (hele! …) werkelijkheid vele vormen en niveaus kent, en dat de hogere kennis (om met Böhme te spreken) op een andere wijze werkt dan de lagere rationele. Tegenwoordig zouden we de hogere wellicht eerder de intuïtieve kennis noemen, zij het dat ook daar van allerlei relaties sprake kan zijn die we niet in rationele (rekenkundig meetbare) maten kunnen meten maar die op andere aspecten van onze geestvermogens een beroep doen. Wie thuis is in die geestelijke ervaringen, weet wat ik bedoel. Je kunt ze niet door rationele bewijzen of redeneringen vervangen maar er wel naar ‘luisteren’ en er zo ‘gehoor’ aan geven. In mijn directe omgeving kwamen die rationalistische opvatting en die meer spirituele allebei aan bod, soms in een en dezelfde persoon, soms in geloofsgemeenschappen van een bepaalde kleur, soms het ene aspect dominerend soms het andere, soms in min of meer vaste combinaties van het rationele en geestelijke, meestal niet erg bespreekbaar. Die wereld verliet ik om studieredenen in 1965.

Mijn ontwikkeling en levenspad brachten mij via veel lezen, contacten hebben en studeren in contact met meer en andere en ruimere leef- en denkvormen. Deze site is daar een weerspiegeling van, zij het helaas in de vorm van woorden die waarheden aan zouden moeten duiden. Woorden zijn echter niet de enige manier om waarheden, laat staan werkelijkheden, aan te duiden. Voor degene die bepaalde achtergronden en interesses gemeen heeft met mij, zal echter veel  herkenbaar zijn. Merkwaardig genoeg passen veel van mijn ontdekkingen dan ook goed bij de beperktheden van mijn persoon, haar ontstaan in verschillende omgevingen, en haar confrontatie met allerlei historische en geografische verwante leefwijzen, culturen en denkbeelden. Woorden en kennis zijn bekende manieren om verbinding met andere werkelijkheden en personen te hebben; maar er zijn er veel meer: muziek, dromen, intuïties enzovoort.

Voor het praktische leven zijn misschien sommige ontdekkingen die ik deed en op deze site verwoordde, wellicht ook voor jou interessant. Ik verwijs ook graag naar de mogelijkheid die ieder van ons ter beschikking staat, om openheid te ontwikkelen voor wat speciaal voor jou van belang en waarde kan zijn en is. Daar heb je niets voor nodig dan wie je nu bent, steeds opnieuw. Het gaat er alleen om dat jij open staat, niet alleen voor woorden maar voor alles wat zich aandient, zogenaamd concreet of zogenaamd in abstracte of geestelijke vorm, inclusief alle vormen van verbeelding. Daarbij hoef je niet uitsluitend rekening te houden met wat je directe omgeving van je eist (al is dat handig om praktische redenen, vooral in de zin dat je confrontaties probeert te voorkomen) maar vooral ook wat zich in je geest aandient. Je hebt die niet voor niets gekregen. Het is wel goed om er rekening mee te houden dat dit je volledige inzet kan vragen, tot en met volledig ´sterven´ toe. Er is niets anders dan ´sterven en opnieuw geboren worden´, tenzij je een oppervlakkig leven voldoende vindt (en ook dat bestaat uit niets anders dan permanente – snelle en langzame – veranderingen, zelfs als je zoals ik lange tijd dacht dat je verstand je er buiten zou kunnen houden, omdat je veronderstelde dat dat grip heeft op alle processen: wat niet het geval is!). ‘Echt verstandig´ (ofwel ‘wijs’) leven is volledig en open leven, inclusief het serieus nemen van je angsten en verlangens, en van alles wat daarmee al dan niet in overeenstemming lijkt. “Alles er uit te halen wat er in zit” (een in de laatste decennia sterk naar voren gebracht ideaal) bereik je overigens niet met jezelf of anderen (en dat heeft met elkaar te maken!) te forceren. Om praktische redenen is het dan ook goed in het algemeen de gewoontes van je uiterlijke omgeving te volgen, maar dan bij voorkeur in het besef dat dit slechts een zeer beperkte wijze van leven is (die uiterlijke omgeving en de gewoontes van de mensen erin veranderen al evenzeer als dat wat op het eerste gezicht ingrijpender en sneller verandert). Een wijze van leven die bij voorkeur zo verbonden is met alles, en open staat voor het besef van alles, dat er eindeloze ruimte is voor de verwerkelijking van alle essenties door jou heen. (En vergeet hierbij dan niet, dat woorden hiervan ´slechts´ een onderdeel zijn, hoe betekenisvol en waardevol soms ook. Net als zwijgen …) Dit houdt zeker in dat wie deze lijn volgt niet alles van publiciteit verwacht, integendeel, de grenzen en beperktheden ervan beseft. Ik speel dan ook (29 januari 2021) met de gedachte om  – na deze zin – met publiceren te stoppen.

Afstemming is toelaten en loslaten, steeds opnieuw; vertrouwen dat jouw weg vanzelf duidelijk wordt, in verbondenheid met alles in en buiten wat je persoonlijk ervaart, en met welke keuzes je in die ervaring en verbondenheid maakt. Meer mogelijkheden (vrijheid) impliceren meer verantwoordelijkheid, want meer kansen om te kiezen voor gaan in de richting van het goede. Het goede is dat wat aan de ervaren verbondenheden recht doet met de minste te verwachten schade. Ervaren en leven zijn een geschenk bestaande uit veranderende samenhangen, sommige kwetsbaarder dan andere. De meest fundamentele zijn ook de kwetsbaarste, wat betekent dat de bescherming van het kwetsbaarste het hoogste goed is, maar ook dat elke beweging de kans inhoudt op ontplooiing en de hoogste vreugde. Zij het niet zonder het ervaren van alle (ook alle genoemde en alle impliciete) tegenstellingen.

Een belangrijke term uit de Westerse geschiedenis van de filosofie is die van de “gelatenheid” sinds Eckehart, in kringen van Godsvereerders soms uitgelegd als (niet-assertieve) passiviteit. Mijns inziens is “gelatenheid” niet “niets doen” (louter lijdzaamheid), maar openheid (inclusief bereidheid tot goed handelen waar er aanleiding en kans toe is). Ook Böhme bestrijdt de “eigenwil” die tegen het goede ingaat door de tegenstelling aan te wakkeren maar prijst wel de afstemming van de eigen wil en geest op de op eenwording en evenwicht gerichte goddelijke wil en geest. Oog (!) hebben voor evenwicht is belangrijker dan lijdzaam het leed of de vreugde ondergaan. Böhme weet dan ook heel goed dat “lijden en pijn niet te vermijden zijn”. Zie verder naar onder in dit bericht: Eenvoud en diepgang in en voorbij alle tegenstellingen (eenheid en complexiteit van alle tegendelen)

Vergelijk**** : Lao Zi, Daodejing (zie ook bovenaan)
59
De begrenzing door soberheid en geworteld zijn vormt de basis – hoe vroeger Dao gevolgd kan worden, hoe beter – waardoor men al groeiend eigen grenzen overstijgt, zowel persoonlijk als in de grote wereld.

60
Een groot land besturen is net als kleine visjes bakken.
De weg volgen betekent geen verstoring brengen door onnodige energie.
Geesten van voorouders (demonen) oefenen dan geen magische kracht meer uit,
Niet dat ze dat niet meer doen, maar ze doen de mensen er geen kwaad meer mee.
Niet alleen dat hun magie de mensen dan niet meer schaadt, maar de wijze machtigen zullen de mensen dan ook geen kwaad meer doen.
Welnu, als beide geen kwaad meer doen, dan kunnen zij hun innerlijke krachten bundelen en aanwenden voor het welzijn van allen en alles.
De weg volgen brengt evenwicht: terugkeer naar het oorspronkelijke.

61
Een groot land en een klein land bereiken de beste verhouding als ze beide de laagste positie in proberen te nemen. Als de vrouw en de man in vereniging tot evenwicht.
Zo krijgt het kleine, de man, dat het zijn bijdrage levert en in de bloei van het grote deelt, en het grote, de vrouw, nog groter en rijker bloei.
Zoals in de benedenloop van een rivier alles samenkomt, het kleine, dat deel van het grote wordt, en het grote land dat zijn bloei deelt met het kleine, en tot nog grotere bloei komt.

62
Dao is de veilige schuilplaats van alle dingen; de schat van goede mensen, de beschermer van slechte. Wie van de niet goede mensen zouden verworpen worden? Het kostbaarste geschenk van zijn raadslieden aan een beginnende vorst is Dao. Door Dao zal wie zoekt, vinden en door Dao zal wie misstappen begaan heeft, verlost worden. Dao is het kostbaarste van de hele wereld!

63
Doe door niet-doen. Grijp in door op te geven. Proef wat geen smaak heeft.
Zie het grote in het kleine, het vele in het weinige.
Beantwoord haat met welwillendheid.
Plan het moeilijke als het nog makkelijk is.
Doe het grote terwijl het nog klein is.
Want de moeilijkste dingen komen voort uit wat eens eenvoudig was,
De grootste uit wat eerst klein was.
Daarom:
De wijze streeft nooit naar het grote,
En is daarom in staat het grote te volbrengen.
Immers: wie lichtvaardig belooft, is niet geloofwaardig,
En wie zaken gemakkelijk opvat, ontmoet veel moeilijkheden.
Daarom:
Omdat de wijze mens deze dingen zelfs nog als moeilijk beschouwt,
Zal hij uiteindelijk geen probleem hebben.

64
Neem de oorzaken van verwarring en wanorde weg voordat zij hun werking uitoefenen.
Een lange reis begint onder je voet.
Wie ingrijpt, vernielt; wie vasthoudt, verliest. Daarom betracht de wijze mens het niet-doen en vernielt niets, houdt hij nergens aan vast en verliest niets.
Wees aan het eind even omzichtig en zorgvuldig als aan het begin, dan faal je niet op het laatst.
Daarom verlangt de wijze naar het niet-verlangen en acht moeilijk te verkrijgen goederen niet hoog. Hij leert het niet leren en keert terug naar waar de massa aan voorbijgaat.
Zo bevordert hij het uit zichzelf zo zijn van alle dingen.

DOEL is het delen van ervaring en inzicht

“Het is onmiskenbaar als volgt:

Wanneer we ontwaken en opstaan, is goede gezindheid en goed handelen onze hoogste plicht. Excuses zullen er nooit zijn.

Wanneer we ons ter ruste leggen om in te slapen, moeten we onze beperktheden in het doen van onze plicht erkennen. Wij geven ons over aan dat wat groter is dan wij zelf.

Betrokken niet op een dag maar op ieder afzonderlijk moment van ons bestaan, betekent dit dat wij beperkte wezens zijn die altijd heen en weer pendelen tussen het doen van onze plicht en overgave aan dat wat groter is dan wij zelf.
Zodra wij en voorzover wij ontwaakt zijn, roept onze plicht ons volledig. Dat wat groter is dan wij zelf, biedt ons de mogelijkheid erop te vertrouwen dat onze beperktheden zich in een groter geheel “oplossen”. Voorzover wij kunnen zien, verandert alles permanent en kunnen wij ieder moment weer verfrist beginnen aan nieuwe uitdagingen.

Onze beperktheden erkennen en loslaten is even wezenlijk als hen volledig inzetten. Voor beide is voorwaarde het openstaan voor en luisteren naar dat wat is: ons zelf, ons lichaam, de anderen, de wereld, het universum.

Integriteit is het begin en het einde van alles, als voortdurend proces.”

[ Bovenstaande tekst sloeg ik op in 2000. Ik voel mij er helemaal een mee maar weet de bron niet meer. Als ik zelf de bron zou zijn geweest, dan verbaast de enigszins plechtige taal me: ik ben bijna zeker dat ik niet de bron ben. Maar ieder vogeltje klinkt zoals het gebekt is, op zijn eigen wijze; en ook wie het vogeltje hoort, kan diep geraakt worden. Het kan zijn dat ik in die tijd op zoek ben geweest naar teksten over integriteit, een belangrijk thema! Het mooie van de tekst vind ik onder meer dat alle aspecten van de werkelijkheid erin ervaren of gelezen ofwel ermee verbonden kunnen worden, en dat hij niettemin direct begrijpelijk is en aanspreekt. ]

Dit blog is – NAAST TEKSTEN OVER DE ONDERWERPEN IN DE UITKLAPBARE LIJST BOVENAAN IN DE KOLOM LINKS – bedoeld om citaten, notities, vragen en discussies, literatuurverwijzingen, bespiegelingen en dergelijke te delen die jouw of mijn hart raken.
Als iets ons hart raakt, is dat een kans om wijs te worden. Wijsheid omvat zowel rationele (in beredeneerbare hokjes in te delen) kennis als (ten laatste alomvattende) intuïtie en verbondenheid, zowel aandacht als mogelijk handelen.

Ik besef dat taal haar beperkingen heeft maar de mogelijkheden ervan zijn groot genoeg om er binnen die beperkingen zinvol gebruik van te maken. Over die beperking bied ik de volgende uitspraak aan om over na te denken dan wel permanent in het achterhoofd te houden.

Elke uitgesproken bewering of onuitgesproken gedachte impliceert het bestaan van zijn tegen-bewering (de tegenovergestelde mogelijkheid)

en

wat niet met alles samenvalt, valt wel samen met zijn tegendeel (ontkenning)

en

daarom is elke bewering of gedachte voorlopig (vanuit dat geheel gezien) en compleet (als impliciet met het geheel – alles – verbonden).

Wie wil denken vanuit het geheel, krijgt te maken met verandering. Wie wil denken vanuit verandering, met het geheel.

Veel leerde ik van mijn verkenning van de inzichten van Jacob Böhme (zie lijst van publicaties in het menu linksboven). Omdat in mijn laatste boek vrijwel alles is samengevat wat ik leerde, noem ik mijn in 2020 verschenen boek hier.

Eenvoud en diepgang in en voorbij alle tegenstellingen (eenheid en complexiteit van alle tegendelen): Inleiding in het denken van Jacob Böhme: Over grond, systeem, processen en magie van alle bestaansvormen in de context van open bewustzijn en niet-tweeheid in West en Oost en van wijsheid en verlichting in Böhmes ‘Theoscopia’, Haarlem 2020, 303 blzz.

In dit boek wordt eerst een overzicht geboden van Böhme’s leven en omgeving, en van de achtergrond van zijn enorme schriftelijke productie. Het Woord vooraf schetst wat deze inleiding toevoegt aan, en waarin zij verschilt van de behandeling van Böhme’s visie op man en vrouw (Böhme zag de mens als beeld van God als in beginsel androgyn, ofwel manvrouwelijk) die de auteur eerder beschreef (zie boven: Man en vrouw zijn een). Zodoende komen vele systematische vragen scherp naar voren, want Böhme was niet alleen een spirituele gids, hij was ook een visionair filosoof, en wel een met enorme invloed op veel schrijvers, schilders en andere kunstenaars na hem, en speciaal de voorloper van Hegel en Marx met hun dialectische denkmodellen. In deze inleiding wordt de belangrijke plaats van Böhme in de traditie van het Westerse dialectische denken tot leven gebracht, van de oude Grieken als Herakleitos tot en met de moderne Hegel en Marx; impliciet worden de verschillen met andere stromingen behandeld met name het modern-wetenschappelijke denken. En ten slotte komen de overeenkomsten aan het licht met Oosterse denkwijzen die de plaats van de taal verduidelijken en relativeren (zoals ook Wittgenstein in de twintigste eeuw in het Westen deed). Kortom, fascinerende lectuur, zij het soms overweldigend voor wie van vaste betekenissen en eeuwige waarheden houdt. Waar kunnen we ons wel op baseren, op welke grond? En wat betekent het voor systeemdenkers dat alles ten allen tijd onderhevig is aan veranderingsprocessen? Geldt dat ook voor onze taal en ons bewustzijn? En is dit hoopvol of gevaarlijk? Böhme ging in zijn denken geen ‘tegenstelling’ uit de weg. Hoe verbond hij de werkelijkheid van die eindeloos veranderende tegenstellingen met de eenheid en dus eenvoud waarop hij durfde vertrouwen? Hoe verbond hij rationeel inzicht met boven-rationele intuïtie? Als systeemdenken afhangt van de rationele samenhangen die wij vast menen te (kunnen) stellen, en ervaren en inzien dat wij met systeemdenken niet uitkomen als het om de diepste en hoogste vragen gaat, hoe kunnen wij dan het beste omgaan met onze mogelijkheden om de natuur te beïnvloeden, met wetenschap en techniek? Welke rol kunnen wij spelen door evenwicht even belangrijk te vinden als splitsing en vereniging van krachten en stoffen? Hoe ver reikt ons bewustzijn en waar doen we er goed aan onze grenzen te zien zonder de verbinding met al het gekende, het vermoede en het nog niet gekende en vermoede te verliezen? In het verloop van de inleiding komen vele verwante en tegengestelde denkers en hun denkbeelden aan de orde. Inclusief nieuwe inzichten over de verhouding tussen man en vrouw in de oude Hebreeuwse tempelvoorstellingen en riten om het evenwicht jaarlijks te herstellen. Hoe verbinden wij opnieuw kern en omtrek, boven en beneden, en alle andere tegenstellingen of onderscheidingen? Aan de hand van Böhme en van uiteenlopende maar zeer verwante historische voorstellingen verkennen we al deze ideeën, en hun belang voor onze tijd en de toekomst van onze cultuur.

Hoe je REACTIES, nieuwe items kan toevoegen of gesprekken beginnen

Je kunt nieuwe reacties helemaal onderaan ieder bericht noteren en doorgeven, dan vinden alle lezers je tekst hier binnenkort bovenaan (s.v.p. bij zo’n nieuw bericht aangeven over welk onderwerp je reactie gaat); lukt het niet om je bericht in te sturen, meld dit dan s.v.p. even aan mij via e-mail info_at_bk-books.eu (vervang “_at_” door apestaartje “@”). En zo ontstaat wellicht een ‘gesprek’ tussen een (kleine?) kring van lezers over een bepaald onderwerp. Daarbij is het uiteraard geen enkel bezwaar als onderwerpen gezien hun belang in de loop van langere tijd nog eens terugkeren … Verwijzingen naar verwante sites en gesprekken worden op hoge prijs gesteld.
Reageren op een bestaande reactie kun je onder elke reactie via de knop ‘Reacties’. Als je een eerdere reactie van jezelf wilt verwijderen, kan dat door een verzoekje in een nieuwe ‘reactie’: elke reactie komt eerst binnen bij de websitebeheerder die je verzoek om verwijdering volgens de huidige afspraak altijd zal honoreren.
Niet publieke reacties worden graag door mij ontvangen via info_at_bk-books.eu (vervang “_at_” door apestaartje “@”).

WAARSCHUWING inzake de wetenschappelijkheid van sommige teksten op deze site

U bent vrij met de teksten op deze site iets of niets te doen, uiteraard liefst iets goeds. Vooraf maak ik graag een van de beperkingen duidelijk die aan de teksten op deze site kleeft. Deze site (met naast dit blog boekbesprekingen en andere berichten) bevat ook een aantal wetenschappelijke teksten. Teksten die aan een universiteit beoordeeld zijn als de doctorstitel waardig; uiteraard is ieder mens per definitie zeer beperkt in haar of zijn feitelijke kennis, omdat wij niet tegelijk alle feiten die anderen kennen, ook in ons ‘kennis’-bewustzijn hebben. Over die wetenschappelijk goedgekeurde teksten wil ik het volgende zeggen. ‘Wetenschap’ kenmerkt zich door zo precies mogelijk te definiëren wat binnen haar kennis valt. Door mijn opleiding heb ik geleerd dat die definities erg uiteen kunnen lopen, zelfs binnen vakgebieden en zeker binnen culturen. De pretentie dat iets wetenschappelijk is, heeft nooit absolute waarde en kracht, alleen maar binnen afgesproken grenzen en volgens de daar geldende definities. Door mijn opleiding heb ik ook geleerd dat wij ons best kunnen doen zo begrijpelijk mogelijk te zijn, allereerst binnen de context waarin wij zelf leven (daarbuiten is dat begrijpelijkerwijs per definitie heel wat moeilijker, omdat wij die context waarschijnlijk iets minder goed kennen). Daar komt nog door eigen studie en ontdekking (zie Eenvoud en diepgang in en buiten alle tegenstellingen) bij, dat niets dat in taal uitgedrukt of überhaupt door ons verbeeld of vermoed wordt, compleet geacht kan worden dat niet ook zijn tegendeel – het erdoor afgegrensde – omvat. Het is dus sowieso altijd belangrijk de betrekkelijkheid van onze ‘kennis’ voor ogen te houden, ook al hebben wij op onze eigen – de ons bekende – terreinen uit eigen ervaring enig recht van spreken. Ervaren personen hebben meer recht van spreken over die ervaring, al blijft het belangrijk niet alleen naar het verleden maar ook naar de actuele werkelijkheid te kijken! Daarom stel ik vooraf over alle teksten in deze site dat zij al helemaal niet niet de exclusieve wetenschappelijke waarheid bevatten (zo die al zou bestaan), en ook al zijn zij geschreven in een taal die zo helder mogelijk is (en waar mogelijk binnen de eigen context logisch), nooit de pretentie hebben de exclusieve waarheid te verkondigen of te bevatten of te zijn. Alle teksten zijn bedoeld om aanknopingspunten te bieden voor zoeken naar inzicht, wijsheid, soms ook kennis; maar nooit om die te pretenderen als uitsluitende waarheid. De vraag is ook of dat met taal überhaupt kan, en zo niet waarmee dan wel. Zwijgen is wellicht een even goed, zo niet beter ‘middel’; al geloof ik wel dat er zoiets is als luisterend spreken ofwel sprekend luisteren. Als ik in plaats van te luisteren, te snel met woorden of interpretaties ben gekomen, bied ik mijn verontschuldigingen aan. Ik beschouw het als mijn actuele taak om allereerst te luisteren. Als u daarnaast iets mee kan nemen van de teksten op de site, bent u daar helemaal vrij in. Het belangrijkste is soms naar zichzelf luisteren, soms naar anderen; maar soms horen wij ook in anderen onszelf, en in onszelf anderen. Mag dat door elkaar lopen? Dat wordt door gewoonten en afspraken bepaald, en die veranderen. Maar ik streef er allereerst naar mij aan die gewoonten en afspraken te houden, om van daar uit eventueel verdere ruimten te verkennen. Dan kan soms blijken dat wat nieuwe ervaring lijkt, erg veel overeenkomst vertoont met vroegere, soms heel vroegere, en tegelijk dat ervaring en inzicht er niet alleen zijn om voortdurend te ontwikkelen maar tegelijk een heel praktische rol spelen. En wel een rol die het goede (handelen en bewustzijn) niet in de weg mag staan. Geluk hier en nu is geen verboden vrucht; tegelijk verandert hier en nu alles voortdurend en is het wijs om open te staan voor nieuwe inzichten zonder streven en verwerkelijken van het actueel goede in de weg te staan. Best complex maar ook best eenvoudig, want die beide bestaan niet zonder elkaar en dienen wellicht het best samen gerealiseerd te worden, zover dat op onze weg ligt. “Ik probeer te ervaren en te doen wat [“daar”-bij] past.” Dat streven wetenschappelijk noemen lijkt me een gotspe, ofwel overdreven zelfvertrouwen. Maar zonder wetenschappelijke pretentie lijkt het ook gauw erg pretentieus. Die pretentie wil ik graag bij voorbaat ontkrachten: de krachten die u zelf voelt, en waarmee u omgaat, zijn het die belangrijk zijn om te leren kennen. En de teksten op deze site hebben die pretentie niet. Hoogstens zijn zij uitzicht langs het pad waar u loopt, en heel af en toe misschien een vraag aan uzelf of over die omgeving. U bent helemaal vrij daar iets of niets mee te doen; wat, dat is uw eigen verantwoordelijkheid.

* Zelf ben ik Boudewijn Koole L.enS.zn (of “LSz.” of “van Brigdamme” of ⃝
). Wij zijn twee van zes gelijknamige neven (vier in Nederland, waarvan de jongste Boudewijn Willem als voornamen heeft) en van zeven neven qua voornaam (vijf in Nederland). In British Columbia (Canada) woont zo Robert [=Boudewijn] Koole P.enP.zn. En samen zijn wij onderdeel van zo’n veertig nichten en neven, waarvan ongeveer de ene helft in Nederland en de andere in Canada woont.